Grip op medicijnresten in ons water

In het project Grip op medicijnresten in ons water onderzoeken Waterschap Groot Salland en Deventer Ziekenhuis of gebruikers van geneesmiddelen gestimuleerd kunnen worden minder medicijnresten in het rioolwater terecht te laten komen. Ook wordt onderzocht of het effect hiervan te meten is in het rioolwater.

Onderzoek in Deventer Ziekenhuis

In de eerste helft van 2015 is een grootschalig onderzoek uitgevoerd in het Deventer Ziekenhuis. Dit richtte zich op patiënten die een CT-scan met röntgencontrastmiddel ondergaan. Deze patiënten kregen na de CT-scan een aantal plaszakken mee naar huis waarin ze de eerste 24 uur erna hun urine op konden vangen. Daarnaast werd hen gevraagd om thuis een vragenlijst in te vullen en terug te sturen, ook wanneer ze besloten hadden de plaszakken niet te gebruiken. Hiermee kunnen hun beweegredenen achterhaald worden, wat de succesfactoren voor gedragsverandering in beeld brengt. Het filmpje hiernaast vat het onderzoek goed samen.

De inhoud van de tas die patiënten
mee naar huis kregen.

Samen werken aan een oplossing

Waterschappen maken al langer een vuist tegen medicijnresten in water. Meestal richt onderzoek rondom dit probleem zich op het zuiveren van water. Waterschap Groot Salland neemt nu samen met het Deventer Ziekenhuis het voortouw in de keuze voor een andere aanpak. Hierbij wordt onderzocht welke rol de mens kan spelen bij de oplossing van dit vraagstuk. De twee organisaties hebben hierbij de hulp ingeschakeld van sociale wetenschappers van Wageningen Universiteit. Samen hebben zij in de voorbereidingsfase de onderzoeksvragen opgesteld. Daarnaast is onderzocht hoe patiënten zo zorgvuldig mogelijk konden worden benaderd. Van februari t/m juni 2015 is dat daadwerkelijk gebeurd. Ook zijn metingen gedaan in het rioolwater. In de tweede helft van 2015 staat de interpretatie van de verzamelde gegevens centraal, wederom samen met wetenschappers van Wageningen Universiteit.

Gedurende het gehele onderzoek vragen de projectpartners op belangrijke momenten advies van een wetenschappelijke raad. Deze is speciaal samengesteld voor dit project en bestaat uit vier experts van Universiteit Utrecht, LeAF Wageningen, KWR Watercycle Research Institute en Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.

De patiënt aan het woord

In de eerste helft van 2015 is aan ruim 1200 patiënten gevraagd mee te werken aan het onderzoek. Wat vinden zij hiervan?

De onderzoeksmedewerker aan het woord

Acht vrijwilligers van Deventer Ziekenhuis werden tijdelijk onderzoeksmedewerker op de CT-afdeling. Zij vingen de patiënten na afloop van hun CT-scan op en vroegen hen mee te werken aan het onderzoek. Hoe hebben zij dit ervaren?

De meest gestelde vragen door patiënten

(Klik op de vraag voor het antwoord)

Je kunt chronisch medicijngebruikers toch niet vragen hun hele leven lang in plaszakken te plassen?

Nee, dat is ook niet de bedoeling. We willen nagaan in hoeverre patiënten bereid zijn mee te werken aan verbetering van de oppervlaktewaterkwaliteit door er minder medicijnresten in terecht te laten komen. Dat kan op meerdere manieren. In dit eerste onderzoek hebben we gekozen voor het gebruik van plaszakken en voor het benaderen van een relatief makkelijk bereikbare patiëntengroep via het ziekenhuis. Of deze patiënten daadwerkelijk de plaszak willen gebruiken, moet blijken uit de resultaten van de enquête die patiënten thuis invullen. Op basis hiervan kunnen we bepalen of er vervolgonderzoek nodig is en of dat dan op dezelfde manier wordt aangepakt of met andere middelen en/of patiënten.

Is contrastvloeistof schadelijk voor mijzelf en het milieu?

Röntgencontrastmiddelen zijn chemische stoffen. Toediening van contrastmiddel kan bijwerkingen hebben. Het effect op het lichaam hangt af van de concentratie van actieve stoffen en daarnaast van de gevoeligheid van de persoon. Het effect varieert dus per middel en per patiënt. In de praktijk komen bijwerkingen echter weinig voor. Contrastmiddel komt normaal gesproken via de urine in het riool terecht. Na zuivering komt dit deels terecht in het oppervlaktewater. Het effect hiervan op zowel mens als dier is vooralsnog niet aangetoond. Toch is het verstandig om het vrijkomen van deze chemische stoffen in het riool en het oppervlaktewater zoveel mogelijk te beperken, omdat deze stoffen slecht afbreekbaar zijn in het milieu.

Is het afvoeren van de volle plaszakken via het restafval niet net zo belastend voor het milieu als contrastmiddel
dat via het riool in oppervlaktewater terecht komt?

De plaszakken die patiënten in de kliko gooien worden volledig verbrand. Wat daarvan overblijft komt deels in de lucht en deels in de asresten terecht. Aan de uitstoot van verbrandingsovens in de lucht worden hoge eisen gesteld. En het as wordt bijvoorbeeld verwerkt in asfalt. Daardoor is de belasting voor het milieu slechts een fractie van wat er anders in het oppervlaktewater terechtkomt.

Het restafval van Deventer wordt in de verbrandingsinstallatie van Attero (www.attero.nl) in Wijster verbrand. Dit gebeurt met behulp van aardgas bij een temperatuur van meer dan 850 graden Celsius. Daarmee wordt een hoeveelheid elektriciteit opgewekt die voldoende is om jaarlijks 100.000 huishoudens te voorzien in hun energiebehoefte. Overigens is het niet de bedoeling de plaszak structureel in te voeren voor bepaalde patiëntgroepen. Voor dit onderzoek is het een geschikt middel. Mocht er in de toekomst voor worden gekozen om het opvangen van urine van patiënten op grotere schaal toe te passen, dan bekijken we of er nog duurzamere alternatieven zijn.

Als ik na de CT-scan niet in Deventer ben, heeft het toch geen meerwaarde om mijn urine op te vangen voor dit onderzoek?

Met dit onderzoek willen we nagaan of patiënten bereid zijn mee te werken aan verbetering van de waterkwaliteit door er minder medicijnresten in terecht te laten komen. Daarom heeft uw medewerking zeker een toegevoegde waarde als u de enquête invult en terugstuurt. Hier ligt ook de focus van ons onderzoek.
Het meten van het effect op het rioolwater hebben wij beperkt tot de rioolwaterzuiveringsinstallatie van Deventer. Uw bijdrage kunnen we daar dus niet meten, maar omdat u uw postcode heeft ingevuld op de korte vragenlijst, kunnen wij dit corrigeren in de metingen.

Kan ik deze plaszakken ook zelf ergens kopen voor persoonlijk gebruik (onderweg/vakanties)?

Dat kan! Deze zijn te verkrijgen via deze link.

IN VOGELVLUCHT: METINGEN BIJ DE RIOOLWATERZUIVERINGSINSTALLATIE

1. Toilet

Toiletwater en al het andere water dat u thuis gebruikt, komt in het riool terecht. Samen met het regenwater dat via de straten in het riool stroomt, wordt dit afgevoerd naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie.

2. Rioolwaterzuiveringsinstallatie

Woningen en bedrijven in Deventer zijn aangesloten op de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) Deventer. Met het rode rondje is aangegeven waar het rioolwater binnenkomt. Hier zijn de metingen voor dit onderzoek uitgevoerd.

3. Bemonsteringskast

Deze bemonsteringskast haalt gedurende 24 uur minimaal 100 deelmonsters van elk 50 milliliter uit het langsstromende water en pompt deze in een vat. Het aantal deelmonsters is afhankelijk van de hoeveelheid water die de RWZI binnenkomt.

4. Monsterflessen

Na 24 uur wordt dit vat uit de bemonsteringskast gehaald. Het water wordt overgegoten in flessen van 1 liter die vervolgens gekoeld bewaard worden. Waterlaboratorium Aqualysis haalt de flessen op en meet in het lab de hoeveelheid röntgencontrastmiddel in het water.

5. Labmetingen

Voor de meting worden de watermonsters in dit apparaat geïnjecteerd. Het apparaat scheidt de verschillende deeltjes die in het water aanwezig zijn van elkaar op basis van hun eigenschappen. Deze deeltjes worden gescheiden weergegeven in een grafiek. De hoogte van de piek zegt iets over de concentratie in het water.